Temel olarak bir bilgi/veri toplama faaliyeti olan izlemenin amacı, belirlenen zaman dilimindeki değişikliklerin veya ilerlemenin, planlandığı gibi veya amacına uygun olarak gerçekleşip gerçekleşmediğinin gözden geçirilmesi, yani değerlendirilmesidir.

İzleme bir denetleme veya teftiş aracı değildir. İzleme yapan ile izlemesi yapılan konu alanında faaliyet yürütenler arasında hiyerarşik bir ilişki yoktur. İzleme bir işbirliği sürecidir. İzlemenin bir denetleme aracı olmadığı hem izleme değerlendirme çalışmasını yürütenler hem de izlemeye konu olanlar tarafından net olarak anlaşılmalıdır. İzlemenin sağlıklı yürüyebilmesi için izlemeye konu olan hizmet birimleri de, izlemeyi gerçekleştirecek olan bağımsız uzmanların da aynı amaç için çalıştıklarını görmeleri, bu konuda anlaşmaya varmaları ve işbirliği yapmaları önemlidir.

• Bağımsız izleme çalışmaları söz konusu alandaki sivil örgütlerin bilgi birikimi ve deneyimlerinin politika uygulama süreçlerine dâhil edilmesi için bir araçtır.

• Sivil örgütlenmelerin gerçekleştirdiği izleme çalışmalarının sonuçları uygulamaya istekli olmayan kamu yetkilileri ve siyasiler üzerinde baskı kurabilirken, uygulamaya istekli olan kamu görevlilerine de destek sağlar.

• İzleme çalışmaları devletin sorumluluklarını yerine getirmesini sağlayarak vatandaşların haklarının korunması garantiye alır. STÖ’ler, izleme araçlarıyla devletin uluslararası yasalar tarafından yükümlü kılındığı alanlardaki reform süreçlerini daha yakından takip etme olanağı bulur.

• Sivil toplum örgütleri izleme yapılan alana ilişkin standartların belirlenmesi için uluslararası kuruluşlarla işbirliği yapabilir, uluslararası standartların devlet tarafından benimsenmesi konusunda lobi faaliyeti yürütebilir.

• Sivil örgütler, izleme raporlarının sonuçlarını, politika geliştirme ve savunuculuk faaliyetlerini desteklemekte kullanabilir. Söz konusu alandaki uygulamalar hakkında halkı bilgilendirirken uluslararası izleme örgütlerine de bilgi sağlayabilir.

• STÖ’ler, devlet tarafından yürütülen izleme çalışmalarının ve bu çalışmalar sırasında kullanılan göstergelerin geçerliliğini de değerlendiren uygulamalar yürütebilir ve gölge raporlar hazırlayabilir. Gölge raporlar, STÖ’lerin, devletin uluslararası alanda imzacısı olduğu anlaşmalar gereğince aldığı sorumluklarına ilişkin olarak uluslararası topluma sunduğu periyodik raporları tamamlayıcı nitelikte raporlardır.

İzleme vaka ve/veya dava izleme, tematik haritalama, kıyaslama, eylem planı oluşturma gibi farklı araç ve yöntemlerle yapılabilir.

İzleme yerel, ulusal ya da uluslararası düzeyde yapılabilir.

İzleme değerlendirme çalışmasının herhangi bir ideal zamanı- yoktur. Tamamen izlemeyi yapan örgütün/kuruluşun izleme yaptığı konu alanına ve/veya vakaya bağlı olarak, anlamlı sonuç elde edilebilecek bir zaman aralığı seçilerek çalışma yapılabilir.

İzleme ve değerlendirme çalışmalarını uluslararası kuruluşlar, devlet kuruluşları ve bağımsız sivil örgütler yapabilir. İzleme çalışmalarında yer alan bu aktörlerin işbirliği yaparak ve ortak algıyla hareket ederek katılımcı bir yaklaşımla izleme sürecini yürütmeleri ideal olandır.