Yüz yıl önce, muazzam kayaları taşıyan yıkıcı bir sel, Kuzey Galler’deki Dolgarrog köyünün bir kısmını süpürdü ve birçok evi, bir köprüyü ve yerel şapeli yok etti. On yetişkin ve altı çocuk hayatını kaybetti. Trajedi geniş çapta duyuruldu ve Kral George V bir taziye mesajı gönderdi.
Bu doğal bir sel değildi. Bunun nedeni, yağışlı bir Ekim ayının ardından Dolgarrog’un yukarısındaki Carneddau platosunda bulunan Eigiau ve Coedty rezervuarlarını su altında bırakan iki barajın başarısızlığıydı. Eigiau gedikinden gelen su akışıyla dolan Coedty barajı feci bir şekilde yıkıldı ve yaklaşık 1,7 milyon metreküplük bir su baskını meydana geldi. Köyü uyaracak zaman yoktu.
Dolgarrog felaketi, Nisan 1925’te İskoçya’nın Skelmorlie kentinde meydana gelen rezervuar arızasının ardından geldi. Her ikisi de zayıf baraj inşaatına ve yetersiz bakım uygulamalarına dikkat çekti ve doğrudan 1930 tarihli Rezervuarlar (Güvenlik Hükümleri) Yasasına yol açtı.
Kanun, nitelikli mühendisler tarafından düzenli denetim ve sertifikasyona ilişkin yasal gereklilikler getirerek büyük rezervuarların yapısal güvenliğini sağlamayı amaçladı. Bu, Birleşik Krallık’ta rezervuarların tasarımını, inşasını ve bakımını yasal güvenlik önlemleriyle düzenleyen ilk girişimdi.
Dolgarrog’dan bu yana Birleşik Krallık mükemmel bir rezervuar güvenliği geçmişine sahip. Ancak Temmuz 2019’un sonlarında, İngiltere’nin Derbyshire kentindeki Toddbrook rezervuarının aşağısındaki Whaley Köprüsü’nden 1.500’den fazla sakinin tahliyesi emri verildi. Toddbrook sadece iki gün içinde bir aylık yağmura maruz kalmıştı.
Şişmiş sular barajın acil durum dolusavağının üzerine çıkarak beton levhaların altını oydu. Dolusavak üzerinde barajın çekirdeğini açığa çıkaran büyük bir boşluk ortaya çıktı ve bu da bir ihlal korkusu yarattı.
Bir Chinook helikopteri, hasarlı bölümü güçlendirmek için Toddbrook dolusavağı üzerine 400 ton agrega düşürürken, itfaiye teşkilatı da su seviyesini düşürmek ve baraj üzerindeki basıncı azaltmak için yüksek kapasiteli pompalar kullandı. Birkaç gün sonra mühendisler Toddbrook barajının tahliye emrini kaldıracak kadar sağlam olduğunu ilan etti.
Toddbrook olayı, İngiltere’nin yakın tarihindeki en ciddi neredeyse yıkılmaya yakın baraj olaylarından biriydi. Aşırı yağış olaylarının baraj güvenliğini ve aşağı havzada yaşayan toplulukları nasıl tehdit edebileceğini gösterdi. Yangın olay komutanı Gavin Tomlinson şunları söyledi: “Çıkarabileceğimizden beş kat daha fazla suyun girdiği bir durumdaydık. Kesinlikle başarısız olabileceğini düşündük. Çok çok gergin bir geceydi.”
Bu korkunun ardından Nisan 2021’de Birleşik Krallık hükümeti rezervuar güvenliğine ilişkin bağımsız bir inceleme yaptırdı. Tüm büyük, yükseltilmiş rezervuarların sahiplerine, suyun kontrolsüz bir şekilde salınmasıyla sonuçlanabilecek bir olasılığa hazırlıklı olmalarını sağlamak için acil durum taşkın planlarının oluşturulmasını yasal bir gereklilik haline getiren bir bakanlık talimatı yayınlandı.
İklim değişikliğinden kaynaklanan tehdit
Nehir süreçleri ve yer şekilleri üzerinde çalışan jeomorfologlar olarak, bu tür baraj taşkınlarının manzarayı değiştiren etkilerini ve aynı zamanda topografyanın topluluklara yönelik tehlikeyi nasıl artırabileceğini araştırıyoruz.
Dolgarrog felaketinin açıkça gösterdiği gibi, dik ve dar yüksek arazi vadilerine akan rezervuarlar, özellikle akış hızının arttığı ve yıkıcı kayaları topladığı durumlarda özel bir tehlike oluşturmaktadır. Peyzaj düzenlemesinin tüm yönleri taşkın acil durum planlamasının bir parçası olmalıdır.
Toddbrook rezervuarı mevcut mevzuata uygun olmasına ve yakın zamanda denetlenmesine rağmen, “bir felakete yol açabilecek öngörülemeyen ve potansiyel olarak kritik hasara” maruz kaldı. Mahalle sakinleri, binanın ne kadar iyi korunduğuna dair sorular sordu. Onarımlar 2025’in sonlarında tamamlanmak üzereydi.
Britanya’nın yüksek kesimlerindeki rezervuarların çoğu, artık geçerli olmayan hidrolojik koşullar altında 19. yüzyılda inşa edildi. Dolgu barajlar ve eski taş barajlar erozyona, sızıntıya, eğim dengesizliğine veya devrilmeye karşı özellikle hassas olabilir.
Baraj yıkılmalarının en yaygın nedeni, dolusavağın taşkın sularıyla başa çıkamadığı yerlerde barajın aşılmasıdır. Kuraklık sırasında su seviyesinin hızlı veya sürekli olarak düşmesi nedeniyle rezervuar güvenliği de tehlikeye girebilir. Gözenek basınçları değiştikçe ve zemin kuruyup çatladıkça dolgu stabilitesi tehlikeye girebilir.
İklim değişikliği Birleşik Krallık’ın birçok yerinde hem fırtına hem de kuraklık yoğunluğunu artırarak rezervuar güvenliğine tehdit oluşturuyor. İklim modelleri bize, ani su baskınlarına neden olan şiddetli yağmur fırtınalarının 2080 yılına kadar beş kat daha muhtemel olacağını söylüyor. Sert, geçirimsiz kayalardaki dik yüksek arazi havzaları, ani su baskınlarına karşı özellikle savunmasızdır ve burası, Birleşik Krallık’ın su depolama altyapısının çoğunun bulunduğu yerdir.
Dolgarrog felaketi, Birleşik Krallık’ta bir baraj arızası nedeniyle ölen son kişiydi. Ancak yoğun fırtınalar ve uzun süreli kuraklıklar iklimimizin yeni normaliyse, yüksek su depolama altyapısının yaşlanma riski de muhtemelen artacaktır.
