Bilinen üçüncü yıldızlararası nesne olan 3I/ATLAS kuyruklu yıldızı 1 Temmuz 2025’te keşfedildiğinden beri, dünya çapındaki gökbilimciler onun yörüngesini tahmin etmek için çalıştılar. ESA, Mars yörüngesinde dönen ExoMars Trace Gas Orbiter (TGO) uzay aracından elde edilen gözlem verilerinin yenilikçi kullanımı sayesinde kuyruklu yıldızın tahmin edilen konumunu artık 10 kat iyileştirdi.
Olağandışı bir gözlem için Mars tabanlı verileri kullanabilmemiz sayesinde, 3I/ATLAS herhangi bir tehlike oluşturmasa da, gezegen savunması için değerli bir test durumunda yıldızlararası kuyruklu yıldızın güneş sistemimizdeki yolu hakkında daha fazla şey öğrendik.
Mars’tan gelen yeni açı hassasiyetin kilidini açıyor
Eylül ayına kadar 3I/ATLAS’ın konumu ve yörüngesinin belirlenmesi Dünya merkezli teleskoplara dayanıyordu. Daha sonra 1 ile 7 Ekim tarihleri arasında ESA’nın ExoMars TGO’su gözlerini Mars çevresindeki yörüngesinden yıldızlararası kuyruklu yıldıza çevirdi. Kuyruklu yıldız Mars’ın nispeten yakınından geçti ve 3 Ekim’deki en yakın evresinde yaklaşık 29 milyon km’ye yaklaştı (daha fazla bilgi gözlemler hakkında).
Mars sondası 3I/ATLAS’a Dünya’daki teleskoplardan yaklaşık 10 kat daha yakınlaştı ve kuyruklu yıldızı yeni bir görüş açısından gözlemledi. Verilerinin Dünya’dan gelen verilerle üçgenlenmesi, kuyruklu yıldızın tahmin edilen yolunun çok daha doğru olmasına yardımcı oldu.
Bilim adamları başlangıçta mütevazı bir gelişme beklese de, sonuç, nesnenin konumuna ilişkin belirsizliği azaltan, doğrulukta on kat etkileyici bir sıçrama oldu.
3I/ATLAS güneş sistemimizden hızlı bir şekilde geçtiğinden ve saatte 250.000 km’ye varan hızlarla seyahat ettiğinden, çok geçmeden bir daha geri dönmemek üzere yıldızlararası uzayda kaybolacak. Geliştirilmiş yörünge, gökbilimcilerin aletlerini güvenle hedeflemelerine olanak tanıyarak şimdiye kadar tespit edilen üçüncü yıldızlararası nesnenin daha ayrıntılı bilimine olanak tanıyor.
Mars verilerinden doğru tahminlere
Yıldızlararası bir kuyruklu yıldızın uzaydaki yolunu iyileştirmek için Mars yörünge aracının verilerini kullanmak zorlu bir işti. CaSSIS cihazı, yakındaki Mars yüzeyine işaret edecek ve ona yüksek çözünürlükte bakacak şekilde tasarlandı. Bu kez kamera, yıldızlı bir arka planda hızla ilerleyen küçük, uzaktaki 3I/ATLAS’ı yakalamak için Mars’ın üzerindeki gökyüzüne yönlendirildi.
Asteroitlerin ve kuyruklu yıldızların yörüngelerini belirlemek için kullanılan ESA’nın Dünyaya Yakın Nesne Koordinasyon Merkezi’ndeki gezegen savunma ekibindeki gökbilimciler, uzay aracının özel konumunu hesaba katmak zorundaydı.
Yörünge gözlemleri genellikle Dünya üzerindeki sabit gözlemevlerinden ve bazen de NASA/ESA Hubble Uzay Teleskobu veya NASA/ESA/CSA James Webb Uzay Teleskobu gibi Dünya’ya yakın yörüngedeki bir uzay aracından yapılır. Gökbilimciler, efemeris adı verilen nesnelerin gelecekteki konumlarını belirlerken konumlarını dikkate alma konusunda oldukça deneyimlidir.
Bu sefer, 3I/ATLAS’ın geçiciliği ve özellikle tahminin kesinliği, ExoMars TGO’nun kesin konumunun açıklanmasına bağlıydı: Mars’ta ve onun etrafında hızlı bir yörüngede. Uçuş dinamiklerinden bilim ve alet ekiplerine kadar birçok ESA ekibi ve ortağının ortak çabasıyla birlikte çalışmayı gerektiriyordu. Mümkün olan en yüksek doğruluğu elde etmek amacıyla, marjları mümkün olduğunca azaltmak için genellikle göz ardı edilebilecek zorluklar ve inceliklerin üstesinden gelinmesi gerekiyordu.
3I/ATLAS kuyruklu yıldızına ilişkin elde edilen veriler, başka bir gezegenin yörüngesinde dönen bir uzay aracından alınan astrometrik ölçümlerin resmi olarak Küçük Gezegen Merkezi (MPC) veritabanına sunulduğu ve kabul edildiği ilk seferdir. Veritabanı, asteroit ve kuyruklu yıldız gözlemleri için merkezi bir takas merkezi görevi görüyor ve farklı teleskoplar, radar istasyonları ve uzay araçları tarafından toplanan verileri düzene sokuyor.
Gezegensel savunma için bir test senaryosu
3I/ATLAS herhangi bir tehdit oluşturmasa da gezegen savunması için değerli bir tatbikattı. ESA, Dünya’ya yakın asteroitleri ve kuyruklu yıldızları düzenli olarak izliyor ve gerekirse uyarı sağlamak için yörüngeleri hesaplıyor. 3I/ATLAS ile yapılan bu ‘provanın’ gösterdiği gibi, Dünya’dan gelen verileri uzaydaki ikinci bir konumdan alınan gözlemlerle üçgenlemek yararlı olabilir. Bir uzay aracının bir nesneye daha yakın olması da daha fazla değer katabilir.
Dünya yörüngesinin ötesindeki uzay aracı verileriyle pratik yapmak, önemli becerileri geliştirir ve asteroit tespiti için tasarlanmamış kaynaklardan yararlanmanın değerini göstererek bir tehdit durumunda hazırlığı artırır.
Sırada ne var?
Kuyruklu yıldız şu anda Jüpiter Buzlu Ayları Kaşifimiz (Juice) ile gözlemleniyor. Juice, 3I/ATLAS’tan Mars yörünge araçlarının geçen aya göre daha uzak olmasına rağmen, kuyruklu yıldızı güneşe en yakın yaklaşımının hemen ardından, daha aktif bir durumdayken görüyor. Juice’un gözlemlerinden Şubat 2026’ya kadar veri almayı beklemiyoruz. Bunun nedenini SSS bölümümüzde öğrenebilirsiniz.
Uzay aracının yalnızca tehdit oluşturabilecek gözlemlenmesi zor nesnelerin yakınında olmasını umarak güvenmemeliyiz. Bu nedenle ESA, güneşin asteroit gözlemlerinde neden olduğu bilinen kör noktayı kapatmak için Neomir misyonunu hazırlıyor; parlak parıltısı bir asteroit veya kuyruklu yıldızın zayıf parıltısını gölgede bırakıyor. Neomir, Dünya’ya olası çarpmadan en az üç hafta önce Güneş yönünden gelen Dünya’ya yakın nesneleri tespit etmek için Güneş ile Dünya arasına yerleştirilecek.
3I/ATLAS gibi buzlu gezginler, daha geniş galaksiyle nadir, somut bir bağlantı sunuyor. Gerçekten ziyaret etmek, insanlığı evrenle çok daha büyük ölçekte bağlayacaktır. ESA, bir kuyruklu yıldız hakkında daha fazla bilgi edinecek olan Comet Interceptor görevini hazırlıyor; eğer şans varsa, yıldızlararası bir görev olabilir.
