Mars ekvatorundan kuzey kutbuna doğru ilerlerken Coloe Fossae’yi buluyoruz: derin vadiler, benekli kraterler ve eski bir buzul çağının izleriyle işaretlenmiş bir bölgede bir dizi ilgi çekici çizik.
Buzul çağından geçen tek gezegen Dünya değil. Son 2,5 milyar yılda bir avuç dolusu gezegenimize çarptı ve en sonuncusu (yaklaşık 20.000 yıl önce zirveye ulaştı) Dünya’nın ortalama sıcaklığını yaklaşık 7°C ila 10°C’ye (bugüne göre 8°C’ye kadar daha soğuk) düşürdü.
Buzul çağları, daha yeni insan kaynaklı küresel ısınmadan tamamen farklı bir olgudur. Bunlar, öncelikle bir gezegenin güneş etrafındaki yolundaki değişikliklerden ve dönme eksenindeki yalpalamadan kaynaklanan eski bir jeolojik ritmin parçasıdır. Buzul çağında buz, buzullar ve buz tabakaları şeklinde daha yaygındır ve dalgalanan sıcaklıklar, buz akışlarının dünya çapında ilerlemesine ve geri çekilmesine olanak tanır.
Önceki buzul çağlarının işaretlerini diğer gezegenlerde de görüyoruz; bunların günümüz Mars’ı üzerindeki etkisi, ESA’nın Mars Express’indeki Yüksek Çözünürlüklü Stereo Kameradan alınan bu yeni görüntülerde açıkça görülüyor.
Yukarıdaki görüntüyü çapraz olarak kesen kabaca paralel çizgiler, değişen yer parçalarının düşmesiyle oluşturulan bir özellik olan Coloe Fossae olarak biliniyor. Gelen uzay kayalarının yüzeye çarpmasıyla oluşan birçok krater burada görülüyor: büyük, küçük, üst üste binen, düzensiz, kümelenmiş, daha eski ve daha yeni, hem iyi tanımlanmış hem de erozyonla yumuşatılmış. Vadilerin ve kraterlerin tabanlarında heyecan verici bir şey var: Mars’ın önceki buzul çağında malzemenin nereye aktığını gösteren dönen çizgi desenleri.
Mars’ta buz akışı
Bu desenler kızıl gezegenin geçmişteki iklimine işaret ediyor. Bunlar daha teknik olarak çizgili vadi dolgusu (vadilerde) veya eşmerkezli krater dolgusu (kraterlerde) olarak bilinir. Buzlu döküntülerin Mars’ın yüzeyi boyunca yavaşça akmasıyla – burada Dünya’da görülen buzulları anımsatıyor – ve kalın bir kayalık malzeme tabakasıyla kaplanmasıyla oluştular.
Ancak bu bölge 39°K enleminde yer alır ve Mars’ın kuzey kutbuna (90°K) yakın değildir. Buz burada nasıl birikti?
Cevap, eski buzul çağında buzulların ilerleyen ve geri çekilen nabzında yatıyor. Mars şu anda kuru olmasına rağmen, tarihi boyunca ekseninin eğimindeki değişiklikler nedeniyle değişen sıcak ve soğuk, donma ve çözülme dönemleri yaşadı.
Soğuk dönemlerde buz, Mars’ın kutuplarından bu orta enlemlere kadar yayılır, daha sonra havalar ısındığında geri çekilir, ancak geride işaretler bırakır. Mars’ın bu enlem kuşağı boyunca çizgili vadi ve eşmerkezli kraterin sürekli olarak dolduğunu görüyoruz, bu da Mars’ın küresel ikliminin tamamının değiştiğini gösteriyor. Bu alan, Mars’ın en son buzul çağının sona erdiği yarım milyon yıl kadar yakın bir zamanda buzla kaplı olabilir.
Bu özellikler (buzul akıntılarının işaretleri, Coloe Fossae, kraterler) açıklamalı görüntüde işaretlenmiştir ve Mars’ın kuzey ve güney arazileri arasındaki ayrım en iyi şekilde topografik ve bağlam haritalarında görülmektedir. Bu bölünme tüm gezegeni çevreliyor; bazı yerlerde iki km yüksekliğindeki bir uçurumla keskin bir şekilde işaretlenirken, diğerlerinde (burası gibi) daha geniş, parçalanmış bir geçiş bölgesi (Protonilus Mensae olarak bilinir).
Acheron Fossae’deki Ağustos Mars Ekspresi özelliğimizde çizgili vadi ve eşmerkezli krater dolgusunun işaretleri de vurgulandı.
