Kapadokya’nın kırmızı tüfleri ve sırlı vadileri altında beklenmedik bir sır gün yüzüne çıktı, bölgenin antik hafızasına dair yeni ipuçları verdi. Bu keşif, arkeoloji dünyasında bir dalgalanma yarattı ve Anadolu’nun çok katmanlı geçmişine yeni bir okuma önerdi.
Keşfin ilk adımları
Araştırma ekibi, jeoradar taramaları ve hedefli sismik ölçümler sonrası ilk boşluk sinyallerini doğruladı, sahaya kontrollü kazı ekipleri indirildi. Nevşehir merkezli bir konsorsiyum, Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın izniyle çok aşamalı bir protokol yürüttü.
Buluntular, yüzeyden yaklaşık 18 metre aşağıda, birbiriyle eklemlenen galeriler ve “nefes kuyuları” olarak tanımlanan havalandırma şaftlarını içeriyor. Proje lideri Dr. Ayşe Karaman, “İlk gün, ölçülemez bir sessizlik vardı; sonra taşların ardındaki nefesi duyduk” dedi.
Yapının kapsamı ve mimarisi
Ön bulgular, en az 12 kilometre uzunluğunda, çok kollu bir yeraltı ağına işaret ediyor. Duvar izlerinde bazalt taşlarla güçlendirilmiş kemerler ve tüf içinde oyma oluklar dikkat çekiyor.
Bazı hatlarda su kanalları ile gıda saklama nişleri birlikte görülüyor, bu da uzun süreli ikamet veya kuşatma günlerinde sığınma olasılığını güçlendiriyor. Tavanlara işlenmiş spiral motifler ve kömür bazlı is katmanları kronoloji için ipuçları sunuyor.
İlk bulgular ne söylüyor?
- Duvarlarda organik kalıntı izleri ve taş alet sürtünme lekeleri
- Birkaç noktada kontrollü ocak tabanları ve ince kül tabakası
- Bağlantı tünellerinde hava akışını düzenleyen valf benzeri kesit daralmaları
- Yumuşak tüf içinde taşın titreşimini dağıtan kademeli zemin tasarımları
Uzmanların şaşkınlığı ve tartışmalar
Prof. Mehmet Ercan, “Bu ölçekte bir planlama ve malzeme bilgisi bu yaşta bir bağlam için olağanüstü” diyerek şaşkınlığını gizlemedi. Baş araştırmacı, “Açık konuşayım, böyle bir şey görmedik” ifadesiyle bulgunun eşi benzeri olmadığını vurguladı.
Jeolog Elif Uğur, tüf içinde çoklu destek kirişlerinin doğal çatlaklarla uyumlu hizalanmasına dikkat çekerek, “Bu, jeolojik riskin okunmuş olduğunu ve bilinçli tasarlandığını gösterir” dedi. Bazı araştırmacılar, çok dönemli kullanım izlerinin kronolojiyi bulanıklaştırdığı görüşünde ısrar ediyor.
Tarihsel bağlam ve olası amaçlar
Anadolu’da yeraltı mimarisinin kökleri erken Kalkolitik ve Erken Tunç Çağına uzanıyor, fakat bu ölçekte bir örüntü nadiren belgelenmişti. Uzmanlar, yapının çok amaçlı bir düzen içinde, hem lojistik hem de ritüel işlevler taşıdığını düşünüyor.
Bir hipotez, mevsimlik göçlerin ve ticaret yollarının korunması için geçici depolar ve geçiş koridorları öngörüyor. Diğer görüş, su stresi dönemlerinde toplulukları bir arada tutan kamusal alanların varlığına işaret ediyor.
Metodoloji ve tarihleme çabaları
Ekip, yanık yüzeylerden mikroskobik kömür örnekleri alarak hızlandırılmış kütle spektrometrisi için hazırlık yaptı. Tavan islerinden çıkarılan polen izleri, dönemsel bitki örtüsüne dair veri sağlayabilir.
Ayrıca, duvar harcında görülen mineral fazları ve iz element oranları, bölgesel taş ocaklarıyla kimyasal eşleşme arıyor. “Çoklu yöntem olmadan yaş tayini kırılgan, ama veri giderek netleşiyor” diyor laboratuvar sorumlusu.
Yerel topluluk ve miras yönetimi
Bölge halkı, yeni bulgunun turizm ekonomisine dikkatli ve ölçülü entegre edilmesini talep ediyor. Nevşehir Belediyesinden bir yetkili, “Önce güvenlik, sonra erişim” diyerek geçici kısıtlamaların süreceğini belirtti.
Restorasyon ekibi, yapısal sağlamlık için mikro enjeksiyon ve düşük basınçlı konsolidasyon uygulamalarını planlıyor. Dar galerilerde ziyaretçi sınırları ve sensör tabanlı izleme gündemde.
Bilimde yeni sorular
Bu ağ, erken dönem mühendislik bilgisinin düşündüğümüzden daha yaygın olabileceğini ima ediyor. “Burada bir okul var sanki; nesilden nesile aktarılan teknik bir hafıza” diyor Dr. Karaman.
Ayrıca, yeraltı yaşamının toplumsal örgütlenme ve ritüel pratiklerle nasıl iç içe geçtiğini test etmek için yeni modeller gerekiyor. Disiplinler arası bir çalışma paketiyle antropoloji, jeoloji ve akustik birlikte ilerleyecek.
Gelecek adımlar ve erişim
Önümüzdeki aylarda sınırlı rehberli geçişlerle kontrollü tanıtım yürürlüğe girecek. Ziyaretçiler için dijital ikiz ve artırılmış gerçeklik anlatıları hazırlanıyor.
“Burayı korumak en büyük önceliğimiz, ama hikâyesini herkesle paylaşmak da öyle” diye ekliyor proje ekibi, bölgeyle kurulan yeni diyaloğun altını çiziyor. Bu sessiz taş koridorlar, Anadolu’nun derin zamanlarına beklenmedik bir kapı aralıyor.
