Bugün Mars’ın yörüngesinde iki küçük ay var, ancak her ikisi de Kızıl Gezegenin kayıp göllerinde ve denizlerinde gelgitleri harekete geçirmeye yetecek kadar yerçekimsel çekime sahip olan çok daha büyük bir ayın kalıntıları olabilir.
Mars’taki Gale krateri
Bir Mars krateri, bir zamanlar gelgit gelip giderken ileri geri çalkalanan su içeriyor olabilir. Eğer bu doğruysa, Mars’ın, gezegenin denizlerine gelgit yaratmaya yetecek kadar çekim kuvveti uygulayacak kadar büyük bir aya sahip olduğu sonucu çıkıyor. Şu anda sahip olduğu iki uydudan hiçbiri bu iş için yeterince büyük değil.
Louisiana Eyalet Üniversitesi’nden Suniti Karunatillake ve meslektaşları, Gale kraterindeki tortul kayaların içindeki ince tabakalarda gelgit aktivitesinin izlerinin korunduğunu keşfettiler.
Gelgitlerin periyodunu ve bunlara neden olan ayın özelliklerini elde etmek için tortu katmanlarını analiz ettiler. Eğer gerçekten varsa, Kızıl Gezegenin mevcut iki uydusunun en büyüğü olan Phobos’tan 15 ila 18 kat daha büyüktü. Bu yine de onu Dünya’nın ayından yüzbinlerce kat daha az kütleli yapar. Bugünkü iki Mars uydusu aslında daha büyük olan ayın kalıntıları olabilir.
Karunatillake, ekibin sonuçlarını önümüzdeki hafta New Orleans, Louisiana’daki Amerikan Jeofizik Birliği’nin yıllık toplantısında sunacak.
Araştırmacıların vardığı sonuçlara dayandığı kayalar, NASA’nın Curiosity aracı tarafından görüntülendi. Farklı kalınlık ve renkte alternatif katmanlar içerirler. Bu tür katmanlara ritmit deniyor çünkü bunlar, malzemenin şiddeti düzenli olarak değişen bir rüzgâr veya akıntı tarafından getirildiğinin işaretidir. Gelgit durumunda, gelen gelgit kumu getirir ve bu kum, gelgit döndüğünde ve su durduğunda ince çamurla kaplanır.
Yine Louisiana Eyalet Üniversitesi’nden ekip üyesi Priyabrata Das, Gale ritimlerinin, “Dünya’nın gelgit desenleriyle çok yakın benzerlik gösteren” bu tür “çamur örtülerini” akla getiren ince, koyu çizgiler içerdiğini söylüyor.
Takımın hipotezini güçlendirmek için Almanya’daki Max Planck Güneş Sistemi Araştırma Enstitüsü’nden Ranjan Sarkar, Mars kayalarındaki katmanlanma modelini analiz etmek için Fourier dönüşümü adı verilen standart bir matematik tekniği kullandı. Bu, katman kalınlıklarında ek periyodiklikler belirledi; bu da bir zamanlar tıpkı Dünya’da olduğu gibi hem güneşin hem de ayın gelgiti yönlendirdiğini gösteriyor.
Bu analizle araştırmacılar, ilk kez Umman’daki Alman Teknoloji Üniversitesi’nde Rajat Mazumder tarafından ortaya atılan bir fikri doğrulamış olabilir. Ritimitler konusunda uzman olan kendisi, 2023 yılında NASA’nın Perseverance gezgini tarafından başka bir Mars krateri olan Jezero’da gözlemlenen katmanlı oluşumların gelgit olabileceğini öne sürdü. Ancak bu görüntüler Fourier dönüşümünü gerçekleştirmek için yeterli çözünürlüğe sahip değildi. Gale ritimitlerinin analizinden heyecan duyan Mazumder, Dünya’da bu tür ritimitlerin bulunmasının “gelgit aktivitesinin çok sağlam bir kanıtı olduğuna, başka bir deyişle deniz koşullarının” olduğuna dikkat çekiyor.
Ancak herkes ikna olmuş değil. NASA’nın Perseverance Mars ekibinin bir üyesi olan Fransa’nın Nantes şehrindeki Planetoloji ve Yer Bilimleri Laboratuvarı’ndan Nicolas Mangold, çapları sırasıyla 45 ve 154 kilometre olan Jezero ve Gale kraterlerinin içindeki göllerin gelgit olamayacak kadar küçük olduğunu söylüyor. “Dolayısıyla, geçmişte daha büyük bir ay olsa bile, bu iki konumun gelgit birikintilerini kaydetmek için iyi yerler olduğunu düşünmüyorum.”
Curiosity’nin araştırmalarında NASA ile birlikte çalışan Tennessee Üniversitesi’nden Christopher Fedo da daha büyük ay fikriyle ilgili sorunlar görüyor ve gelgit benzeri ritimlerin göle düzenli olarak değişen nehir akışlarıyla oluşabileceğini belirtiyor.
Ancak Sarkar, gelgit yorumu için bir çıkış yolu olabileceğini düşünüyor. “Belki de Gale ile hidrolojik olarak bir okyanus bağlantılıydı. Yeraltı gözenekliliği bile cisimleri birbirine bağlayabilir ve gelgitlere neden olabilir. Mars’ta oldukça kırık ve kraterli bir yüzey var, dolayısıyla gözeneklilik orada bir sorun değil.”
