Jamaika genelinde sokaklar, Melissa Kasırgası’nın ardından kopmuş çatılar, parçalanmış ahşaplar ve diğer enkazlarla dolu. Düşen elektrik hatları toplulukları karanlıkta bıraktı ve sular altında kalan ve rüzgardan zarar gören birçok ev yaşanamaz hale geldi.
Atlantik’in en güçlü fırtınalarından birinin 28 Ekim 2025’te vurduğu yıkımdan kurtulmak bazı bölgelerde aylar ve muhtemelen yıllar alacak. Ada olmanın izolasyonu bu işi daha da zorlaştırıyor.
2017’deki María Kasırgası’nın ardından Porto Riko’da afet kurtarma konusunda kapsamlı çalışmalar yapan bir araştırmacı olarak, Jamaika’nın felaketi takip eden günlerde ve haftalarda alacağı kararların, gelecek yıllardaki toparlanmayı şekillendireceğini biliyorum. Porto Riko’nun hataları bazı önemli dersler içeriyor.
Ada kurtarma neden farklıdır?
Adalar, çoğu anakara topluluğunun deneyimlemediği engellerle karşı karşıyadır. Coğrafi izolasyon, her sorunu hem acil müdahaleyi hem de uzun vadeli iyileşmeyi temelden zorlaştıracak şekilde birleştirir.
Özellikle Jamaika’nın Mavi Dağları gibi engebeli bölgelerde toplulukların yolları hasarlı yollardan kolaylıkla kesilebilir. Hasar gören her liman tesisi, kapatılan her havaalanı, kapatılan her yol hem kısa hem de uzun vadede izolasyonu katlıyor.
Porto Riko’nun Maria Kasırgası’ndan sonra gördüğü gibi, bir felaketten sonraki ilk günlerde branda, pil, taze yiyecek, su ve jeneratör gibi temel acil durum malzemeleri kıtlaşabiliyor.
Haftalar ve aylar sonra, yeniden inşa malzemelerinin ulaşması hala uzun zaman alabiliyor ve bu da iyileşme süresini çoğu anakara topluluğunun yaşayabileceği sürenin çok ötesine uzatıyor. Bu sadece fiyat şişirme taktiği değil; ada tedarik zincirlerinin ve nakliye altyapısının baskı altında olduğu gerçeğidir.
Maria Kasırgası’nın Porto Riko üzerindeki etkisi üzerine yapılan araştırma, bir adanın izolasyonunun, sınırlı liman kapasitesinin ve ithalata bağımlılığının, afet iyileşmesini yavaşlatan benzersiz güvenlik açıkları yarattığını gösterdi.
Yerel kuruluşlar: Müdahaleden iyileşmeye
Porto Riko’da gördüğüm en önemli derslerden biri, yerel kar amacı gütmeyen kuruluşların ve topluluk kuruluşlarının acil durum aşamasında ilk müdahale ekipleri olması ve daha sonra kurtarma liderlerine geçiş yapmalarıydı.
Bu kuruluşlar kendi topluluklarını yakından tanıyor: Kimin yaşlı ve evden uzakta olduğu, hangi mahallelerin en çok ihtiyaç duyacağı ve yerel koşullarla nasıl başa çıkılacağı.
Şu anda Jamaika kiliseleri, topluluk grupları ve yerel kuruluşlar acil müdahale modunda; sakinleri kontrol ediyor, su dağıtıyor ve barınak sağlıyor. Örneğin, kapsamlı afet müdahale deneyimine sahip olan Jamaika Kiliseler Konseyi, yardım çalışmalarını topluluk ağları aracılığıyla koordine etmeye başladı.
Uzun vadede araştırmam, yerel kuruluşların ailelerin iyileşmesine yardımcı olmak için çok önemli olduğunu gösteriyor. Pek çok rolün yanı sıra sigorta taleplerini yönlendirmeye, yeniden inşa çabalarını organize etmeye, zihinsel sağlık desteği sağlamaya ve iyileşme planlamasında toplumun ihtiyaçlarını savunmaya yardımcı olurlar.
Bununla birlikte, pek çok felaket kurtarma fon kaynağı, malzeme ulaştıktan sonra bile dağıtım için yerel gruplar yerine daha büyük, uluslararası kar amacı gütmeyen kuruluşları tercih ediyor. María Kasırgası’nın ardından Porto Riko’da, yaklaşık 5 milyar ABD doları tutarındaki federal sözleşmelerin yalnızca %10’u Porto Riko merkezli gruplara giderken, %90’ı ana karadaki yüklenicilere aktı.
Jamaika, Dünya Bankası ve Amerikalılar Arası Kalkınma Bankası gibi kaynaklardan gelen uluslararası finansmanla benzer dinamiklerle karşı karşıya kalacak. Kurtarma fonunun yerleşik Jamaikalı kuruluşlardan geçmesini sağlamak toparlanmaya yardımcı olabilir.
Diaspora: Acil yardım, uzun vadeli destek
Federal Acil Durum Yönetimi Ajansı ve Porto Riko hükümeti gibi kurumsal sistemler, Maria Kasırgası’nın ardından yeterince hızlı yardım sağlayamadığı zaman, diaspora toplulukları hayati önem taşıyan yaşam hatları haline geldi. Chicago, New York ve Florida’daki Porto Rikolular yardım çalışmaları düzenlediler, fon topladılar ve birkaç gün içinde malzeme gönderdiler.
Aylar sonra, ABD anakarasında yaşayan Porto Rikolular mali destek sağlamaya devam etti. Yerinden edilmiş aile üyelerini ağırladılar ve federal yardımı savundular. Ortak yazarım Maura I. Toro-Morn ve benim “Illinois’teki Porto Rikolular” kitabımızda belgelediğimiz gibi, Maria Kasırgası’nın ardından eyalet çapında harekete geçen diaspora toplulukları, Porto Rikolular’ın kriz sırasında adayı nasıl desteklediğini gösterdi.
Londra, Toronto, New York ve Miami’deki Jamaika diasporası, hem acil yardım hem de uzun vadeli iyileşme için muazzam bir potansiyel kaynağı temsil ediyor.
Melissa’nın karaya çıkışından sonraki saatlerde bu topluluklar aile üyelerine ulaşmaya ve yardım organize etmeye çalışıyorlardı. Florida’da, çeşitli üniversitelerdeki Jamaikalı Amerikalı öğrenci dernekleri, Jamaika’daki yardım çabaları için bir GoFundMe sayfası kurdu. Connecticut’ta Karayipli sosyal gruplar destek göndermek için topluluklarını bir araya getiriyordu.
Jamaika hükümetinin JA Diaspora Engage, Global Jamaika Diaspora Konseyi ve JAMPRO gibi çok sayıda diaspora katılım platformu vardır. Ancak bunlar öncelikle afet müdahale koordinasyonundan ziyade ekonomik kalkınma ve yatırıma odaklanıyor. Buna karşılık Haiti, 2010 yılında özellikle afet koordinasyonu için Haiti Diaspora Acil Müdahale Birimi’ni kurdu. 2021 depreminin ardından 200’den fazla kuruluştaki yardım çalışmalarını koordine ederek birkaç hafta içinde 1,5 milyon dolar topladı.
Jamaika, mevcut diaspora altyapısını acil müdahale bileşeni içerecek şekilde uyarlayabilir. Afetler sırasında toplumun ihtiyaçları hakkında düzenli güncellemeler sağlayabilir, yardım dağıtımı için güvenilir yerel ortakları doğrulayabilir ve iyileşme yılları boyunca malzeme nakliyesi için lojistiği kolaylaştırabilir.
Dış göç riski: Acil durumlar kalıcı hale geldiğinde
María Kasırgası’nın belki de en yıkıcı uzun vadeli etkisi, acil müdahale kararlarıyla başlayan bir toparlanma başarısızlığı olan büyük nüfus kaybıydı.
Federal yardıma başvuran Porto Rikolular’ın yaklaşık %50’sinin ABD ana karasında yeni adresleri vardı. Geçici bir tahliye olarak başlayan yerinden edilmeleri, Porto Riko’nun yaşanabilir yaşam koşullarını yeterince hızlı bir şekilde yeniden sağlayamaması üzerine kalıcı hale geldi.
Aylardır barınma, iş ve temel hizmetlerden mahrum kalan ailelerin ülkeyi terk etmekten başka seçeneği yoktu. Porto Riko’daki okulların yaklaşık dörtte biri fırtına nedeniyle kapatıldı. 2023’teki yıkıcı orman yangınlarından kurtulan Maui, Hawaii’de de benzer örnekler gördüm. Sınırlı konaklama ve yüksek maliyetler, yerinden edilmiş pek çok sakinin kalmasını imkansız hale getirdi.
Araştırmacılar, María’nın ardından 2017 ve 2018’de Porto Riko’yu terk eden yaklaşık 400.000 kişiden 50.000’inin 2019 yılına kadar geri döndüğünü tahmin ediyor.
Jamaika da benzer risklerle karşı karşıya. Dışa göç krizi birdenbire gerçekleşmiyor; acil durum müdahalesi uzun süreli iyileşmeye dönüştükçe hızlanan yavaş bir kanamadır.
Artık ayrılma baskısını önlemenin zamanı geldi. Hükümet, hizmetlerin restorasyonu için gerçekçi zaman çizelgeleri ileterek ve okulların yeniden açılmasına öncelik vererek yardımcı olabilir. Her hafta, geçici yerinden edilmenin kalıcı göçe dönüşme riski artıyor.
Daha iyiyi yeniden inşa etmek: Sadece müdahale değil, kurtarma
Afetler daha iyi bir yapı oluşturmak için fırsatlar yaratır ancak bu, daha önce var olanı yeniden yaratmaktan ziyade gelecek hakkında düşünmeyi gerektirir.
Jamaika, eski sistemi yeniden inşa ederek acil durum müdahalesinde hıza öncelik verebilir veya geleceğe yönelik dayanıklılığı da artıracak bir iyileşmeye yatırım yapabilir. İklim değişikliği daha yoğun ve yıkıcı kasırgaları körükleyerek Karayip adalarını artan hasar riskiyle karşı karşıya bırakıyor.
Maria Kasırgası, yaşlanan elektrik şebekesinin Kategori 4 rüzgarları altında çökmesiyle ciddi altyapı zayıflıklarını ortaya çıkardı. Porto Riko daha modern ve dayanıklı bir altyapıyla yeniden inşa edilebilirdi. Ancak RAND Corporation araştırması, yeniden yapılanmanın eski, savunmasız merkezi enerji sistemini dağıtılmış yenilenebilir enerji, güçlendirilmiş iletim hatları ve gelecekteki fırtınalara dayanabilecek mikro şebekelerle dönüştürmek yerine büyük ölçüde onardığını buldu.
Su sistemleri, yollar, okullar ve hastaneler fırtınalara daha iyi dayanacak şekilde ve adanın gelecekteki kasırgalarda daha hızlı toparlanmasına yardımcı olmak için yedek güç kaynakları ve dağıtılmış su sistemleri gibi yedeklilikle yeniden inşa edilebilir.
Bu iyileştirmeler pahalıdır ve Jamaika’nın yalnızca acil acil müdahaleye değil, toparlanmanın finansmanına yardımcı olacak uluslararası bağışçılara da ihtiyacı olacaktır.
Bugün alınan kararlar yıllarca yankılanacak. Jamaika’nın toparlanması Porto Riko’nun hatalarını tekrarlamak zorunda değil.
