İklim verileri ve tarihsel kayıtlar, 1340’lardaki mahsul kıtlığının İtalyan yetkilileri Doğu Avrupa’dan tahıl ithal etmeye ittiğini ve bunun da veba bakterisini taşımış olabileceğini gösteriyor.
Hıyarcıklı veba Avrupa’ya 1340’ların sonlarında geldi
Orta Çağ Avrupası nüfusunun yüzde 60’a kadarını öldüren bir hıyarcıklı veba salgını olan Kara Ölüm, 1345 civarında volkanik aktivite tarafından harekete geçirilmiş olabilir.
Veba bakterisi, Yersinia pestiskemirgenlerle beslenen pireler tarafından yayılır ve daha sonra enfekte pireler tarafından ısırılan insanlara taşınır. Avrupa’da 14. yüzyıldaki salgına neyin yol açtığı belli değil ancak tarihi kaynaklar, tahılın Karadeniz’den İtalya’ya taşınmasının bir rol oynamış olabileceğini öne sürüyor.
Almanya’daki Leibniz Doğu Avrupa Tarihi ve Kültürü Enstitüsü’nden Martin Bauch, “Kara Ölüm, Orta Çağ’ın merkezi bir olayıdır ve neden bu kadar olağanüstü miktarda tahılın özellikle 1347’de İtalya’ya getirilmesi gerektiğini anlamak istedim” diyor.
Araştırmak için Bauch ve Cambridge Üniversitesi’nden meslektaşı Ulf Büntgen, ağaç halkası verilerinden, buz çekirdeklerinden ve yazılı kayıtlardan iklime ilişkin kanıtları inceledi.
Japonya, Çin, Almanya, Fransa ve İtalya’daki gözlemcilerin tümü birbirinden bağımsız olarak 1345 ile 1349 yılları arasında güneş ışığının azaldığını ve bulutluluğun arttığını bildirdi. Bauch ve Büntgen, bunun muhtemelen bilinmeyen bir tropik bölgede kükürt bakımından zengin bir volkanik patlamanın – veya birkaç patlamanın – sonucu olduğunu öne sürüyor.
Grönland ve Antarktika’dan gelen buz çekirdekleri ve Avrupa’nın sekiz farklı bölgesinden toplanan binlerce ağaç halkası kereste örneği de dramatik bir iklim olayının gerçekleşmiş olabileceğini gösteriyor.
Dahası, araştırmacılar, soğuk hava ve mahsullerin azalması nedeniyle ortaya çıkan kıtlıkla karşı karşıya kalan İtalyan yetkililerin, 1347 yılında Azak Denizi çevresindeki Altın Orda Moğollarından tahıl ithal etmek için bir acil durum planı uygulamaya koyduklarını gösteren resmi kayıtlara da ulaştı.
Bauch, “Son derece profesyonel, akılcı ve verimli bir şekilde hareket ettiler ve yüksek fiyatları ve yaklaşan kıtlığı, tahıl ithalatı yoluyla, açlıktan ölümler meydana gelmeden önce hafifletme hedeflerine ulaştılar” diyor. “Tam da bu toplumların kıtlığı mükemmel bir şekilde önleme uygulamaları nedeniyle, veba bakterisi, tahılla birlikte kaçak yolcu olarak İtalya’ya geldi.”
O zamanlar vebanın nedeni bilinmiyordu ve salgının nedeninin “astral takımyıldızlar ve depremlerle atmosfere salınan zehirli buharlar” olduğu söyleniyordu.
Bauch, vebanın eninde sonunda Avrupa’ya ulaşmış olabileceğini, ancak bu acil müdahale gerçekleşmeseydi belki de nüfus kaybının daha az olacağını söylüyor. “Benim iddiam hazırlıklılığa karşı değil, daha ziyade bir alanda etkili ihtiyati tedbirlerin beklenmedik alanlarda sorun yaratabileceği farkındalığından yana.”
Canberra’daki Avustralya Ulusal Üniversitesi’nden Aparna Lal, Kara Ölüm’ün Avrupa’ya girmesine yol açan “mükemmel bir faktör fırtınasının” muhtemel olduğunu söylüyor. “Artan gıda fiyatları, belgelenen yaygın kıtlık, soğuk ve yağışlı havayla birlikte, yetersiz beslenmeden dolayı bağışıklığın azalmasına neden olmuş olabilir ve uzun süreler boyunca kapalı mekanlarda başkalarının yanında daha fazla zaman geçirmek gibi davranış değişikliklerini tetiklemiş olabilir” diyor.
Ancak nedenselliği korelasyondan ayırmak için daha fazla çalışmaya ihtiyaç duyulacağını söylüyor. Lal, “Patlamaların neden olduğu kısa vadeli tedirginliklerin, belgelendiği gibi yerel hava durumu düzenleri üzerinde önemli bir etkisi olduğu görülüyor, ancak bunların Kara Ölüm’ün Avrupa’ya girmesinin nedeni olup olmadığı, belirtildiği gibi daha fazla kanıt gerektiriyor” diyor.
