Orion’un omzunu işaretleyen parlak kırmızı yıldız Betelgeuse’un uzun süredir bir sır sakladığından şüpheleniliyordu. İtiraf etmeliyim ki Betelgeuse, çocukluğumda teleskopla baktığım ilk yıldız olarak kalbimde özel bir yere sahip; dolayısıyla gökbilimcilerin bu devasa süper devin tek başına teorileştirmediğini öğrenmek onu daha da ilgi çekici hale getirdi.
Ancak bunu kanıtlamak, geçici bir hizalamayı yakalamayı ve en güçlü uzay teleskoplarımızdan bazılarını zamana karşı yarışta konuşlandırmayı gerektiriyordu. Carnegie Mellon Üniversitesi’nden araştırmacılar nihayet birçok kişinin şüphelendiği şeyi doğruladı: Betelgeuse’un gerçekten de bir yardımcı yıldızı var, ancak bu pek de kimsenin beklediği türden değil.
Betelgeuse yakınındaki herhangi bir şeyi tespit etmenin zorluğu göz ardı edilemez. Yıldızın güneşimizden yaklaşık 700 kat daha büyük ve binlerce kat daha parlak olması, yakındaki nesnelerin tespit edilmesini olağanüstü derecede zorlaştırıyor. Bu daha ziyade bir araba farının yanında uçan bir ateş böceğinin fotoğrafını çekmeye benziyor, belki de daha kötüsü! Betelgeuse ile küçük arkadaşı arasındaki parlaklık farkı, Carnegie Mellon’da McWilliams Doktora Sonrası Araştırmacısı olan Anna O’Grady’nin ifadesiyle, “kesinlikle delilik.”
Bu atılım, 6 Aralık civarında kritik bir gözlem penceresi sırasında, sevgiyle “Betelbuddy” lakaplı yoldaşın, iki yıl daha arkasında kaybolmadan önce üstdevden maksimum ayrılığına ulaştığı sırada gerçekleşti. Zamanlama hızlı hareket etmeyi gerektiriyordu. O’Grady ve ekibi, hem NASA’nın Chandra X-ışını Gözlemevi’nde hem de Hubble Uzay Teleskobu’nda Direktörlük Takdiri Süresini güvence altına aldı; bu süre genellikle yalnızca en istisnai araştırma fırsatları için ayrıldı. Bu tür iki teklifin aynı anda kabul edilmesi, keşfin önemine işaret ediyor.
O’Grady’nin ekibi, Chandra’nın Betelgeuse’de şimdiye kadar alınan en derin X-ışını gözlemlerini kullanarak, nötron yıldızları veya beyaz cüceler gibi çevrelerinden malzeme çeken kompakt nesnelerin işaret eden imzası olan birikim kanıtlarını aradı. Hiçbir şey bulamadılar. Verilerde bu olasılıkları dışlayan hiçbir birikim imzası görülmedi. Bunun yerine, yayınlanan bulgular Astrofizik Dergisi daha sıradan ama aynı derecede büyüleyici bir şeye, kabaca güneşimiz büyüklüğünde genç bir yıldız nesnesine işaret ediyor.
Keşif, oldukça harikulade bir spontane durumun sonucunda ortaya çıktı. Zamanın gözlemlenmesine yönelik öneride bulunma fikri, Carnegie Mellon Üniversitesi’ndeki McWilliams Kozmoloji Merkezi’ndeki bir tartışma sırasında ortaya çıktı. Profesör Katelyn Breivik, ekibin benzersiz uzmanlık kombinasyonunu ve mükemmel zamanlamanın Direktör’ün zamanını güvence altına almayı gerçekten başarabileceğini fark etmesiyle, aşırı uzak bir ihtimal gibi görünen şeyin nasıl yavaş yavaş gerçek bir fırsata dönüştüğünü hatırladı. Gündelik bir sohbetin heyecan verici bir keşfe dönüşmesi oldukça tatmin edicidir.
Bulgular, Betelbuddy’nin varlığını doğrulamanın ötesinde, Betelgeuse’un altı yıllık kafa karıştırıcı parlaklaşma ve kararma döngüsünü açıklamaya da yardımcı oluyor. 2024’te yapılan daha önceki bir araştırma, yörüngedeki bir yoldaşın ışığı engelleyen tozları temizleyerek Betelgeuse’un Dünya’dan daha parlak görünmesini sağladığını ileri sürmüştü. Artık bu teori nihayet gözlemsel desteğe sahip. Ancak mevcut ikili yıldız oluşum süreci modellerine meydan okuyor.
Tipik olarak benzer kütlelere sahip ikili çiftler oluşur, ancak Betelgeuse’un ağırlığı 16 veya 17 güneş kütlesindeyken, arkadaşı zar zor bir güneş kütlesine ulaşıyor. Bu devasa kütle oranı, bu tür sistemlerin tespit edilmesinin olağanüstü derecede zor olması nedeniyle büyük ölçüde keşfedilmemiş bir alan olan aşırı kütle oranı ikilileri için yeni bir olasılık açıyor.
