Gökbilimciler ilk kez birbirinin etrafında dönen iki kara deliğin radyo görüntüsünü yakalamayı başardılar. Gözlem, kara delik çiftlerinin varlığını doğruladı. Geçmişte gökbilimciler yalnızca bireysel kara delikleri görüntülemeyi başarmışlardı.
Uluslararası bir araştırma ekibi, OJ287 adı verilen bir kuasarın merkezinde birbirinin etrafında dönen iki kara deliği görüntülemeyi başardı. Kuasarlar son derece parlak galaktik çekirdeklerdir ve galaksinin merkezindeki süper kütleli bir kara deliğin etrafındaki kozmik gazı ve tozu yutması sırasında ışığı üretilir.
Geçmişte gökbilimciler Samanyolu’nun merkezindeki ve yakınlardaki Messier 87 adlı galaksideki kara deliği görüntülemeyi başarmışlardı.
Finlandiya’nın Turku Üniversitesi’nden araştırma makalesinin baş yazarı Mauri Valtonen, “Quasar OJ287 o kadar parlak ki, amatör gökbilimciler tarafından bile özel teleskoplarla tespit edilebiliyor. OJ287’nin özelliği, 12 yıllık bir yörüngede birbirinin etrafında dönen bir değil iki kara delik barındırdığının düşünülmesi, bu da aynı dönemde kolayca tanınabilir bir ışık değişimleri modeli üretiyor” diyor. Çalışma şu adreste yayınlandı: Astrofizik Dergisi.
Quasar 19. yüzyılda ‘kazara’ keşfedildi
OJ287’nin ilk gözlemleri, söz konusu gökyüzü bölgesinin gökbilimciler tarafından ilk kez fotoğraflandığı 19. yüzyıla kadar eski fotoğraflar aracılığıyla izlenebilmektedir. Ancak o zamanlar bırakın kuasarları, kara deliklerin varlığı bile düşünülemezdi. OJ287, gökbilimciler başka nesnelere odaklanırken fotoğraflara “kazara” dahil edildi.
O zamanlar Turku Üniversitesi’nde yüksek lisans öğrencisi olan Aimo Sillanpää, 1982 gibi erken bir tarihte, nesnenin parlaklığının 12 yıllık bir süre boyunca düzenli olarak değiştiğini fark etti. Bir üniversite araştırmacısı olarak OJ287 üzerinde çalışmaya devam etti ve parlaklık değişiminin birbirinin etrafında dönen iki kara delikten kaynaklandığını varsaydı. Yüzlerce gökbilimci, teorinin doğru olup olmadığını görmek ve kara deliklerin yörünge hareketinin tam bir resmini elde etmek için kuasar’ı yoğun bir şekilde izliyor.
Yörüngenin gizemi nihayet dört yıl önce Turku Üniversitesi’nde yarı zamanlı çalışan Hindistan’ın Mumbai kentinden Doktora Araştırmacısı Lankeswar Dey tarafından çözüldü. Geriye kalan tek soru, her iki kara deliğin aynı anda tespit edilip edilemeyeceğiydi.
Her iki kara delikten gelen ışığı tespit eden NASA’nın TESS uydusu tarafından yanıtlandı. Ancak yine de yalnızca tek bir nokta olarak görülebiliyorlardı çünkü normal ışık kullanan görüntüler kara delikleri ayrı ayrı göstermeye yetecek kadar yüksek çözünürlüğe sahip değildi. İhtiyaç duyulan şey, radyo teleskoplarıyla mümkün olan, 100.000 kat daha yüksek çözünürlüklü bir görüntüydü.
Bilim insanları daha küçük kara delikten yeni ‘sallanan kuyruklu’ jet tespit etti
Bu son çalışmada gökbilimciler daha önceki teorik hesaplamaları bir radyo görüntüsüyle karşılaştırdılar. Görüntüde iki kara delik tam da olmaları beklenen yerdeydi. Bu, araştırmacılara 40 yıldır açık olan bir sorunun cevabını verdi: ilk etapta kara delik çiftlerinin var olup olmadığı.
Valtonen, “İlk defa, birbirinin etrafında dönen iki kara deliğin görüntüsünü elde etmeyi başardık. Görüntüde kara delikler, yaydıkları yoğun parçacık jetleri ile tanımlanıyor. Kara deliklerin kendileri tamamen siyah, ancak bu parçacık jetleri veya deliği çevreleyen parlayan gaz tarafından tespit edilebiliyorlar” diyor.
Araştırmacılar ayrıca bir kara delikten çıkan tamamen yeni bir jet türü tespit ettiler. Daha küçük kara delikten çıkan jet, dönen bir bahçe hortumunun jeti gibi bükülüyor. Bunun nedeni, daha küçük kara deliğin OJ287’nin birincil kara deliği etrafında hızlı hareket etmesi ve jetinin mevcut hareketine bağlı olarak yönünün değişmesidir.
Araştırmacılar bunu, daha küçük kara deliğin hızını ve hareket yönünü değiştirdiği önümüzdeki yıllarda farklı yönlere doğru büküldüğü görülmesi gereken “sallanan bir kuyruğa” benzetiyorlar.
Valtonen, “İki kara deliğin görüntüsü, RadioAstron uydusunu da içeren bir radyo teleskop sistemiyle yakalandı. On yıl önce, OJ287 görüntülendiğinde faaliyetteydi. Uydunun radyo anteni ayın yarısına kadar gitti, bu da görüntünün çözünürlüğünü büyük ölçüde artırdı. Son yıllarda, görüntü çözünürlüğünün o kadar iyi olmadığı durumlarda yalnızca Dünya tabanlı teleskopları kullanabildik” diyor.
