Stanislav Kutuzov, kontrol ettiği matkap ucunun, Tacikistan’ın Pamir zirvelerindeki bir buzulun üzerinde, 100 metreden daha aşağıda bulunan kayaya çarptığını hissetti. Aldığı buz çekirdeği örnekleri, iklim biliminin en büyük gizemlerinden birinin çözülmesine yardımcı olabilir.
Rus doğumlu buzulbilimci, Kon Çukurbaşı’nın ince dağ havasında “Bu şimdiye kadarki en iyi duygu” dedi.
Kutuzov, AFP’nin Çin sınırına yakın karlı bir sırtta 5.810 metre (19.000 feet) yükseklikteki tarihi görevini özel olarak takip edebildiği 15 bilim adamından oluşan bir ekipten biri.
Dünyanın en yüksek ve en az çalışılmış sıradağlarından biri olan Pamir’den bugüne kadar çıkarılan en derin buz örneklerini kurtarmaya yönelik keşif gezisi, bilim adamlarına gezegenin en eski iklim arşivlerinden birine erişim sağlamayı amaçlıyor.
Yüzyıllarca, belki de binlerce yıldır sıkışan tozları tutan bu buz katmanları, bize atmosfer, sıcaklıklar ve geçmişin derinliklerindeki kar yağışları hakkında bilgi verebilir.
Dile getirilmeyen umut, bunun, gezegendeki buzulların hala küresel ısınmaya direniyor gibi göründüğü tek dağlık bölge olan Pamir-Karakoram anomali bölgesinin tamamından çıkarılan en eski buz olacağı yönünde.
Eylül ayında İsviçre Kutup Enstitüsü ve Buz Hafıza Vakfı tarafından finanse edilen keşif gezisi, başlangıçta efsanevi Fedchenko Buzulu için planlanmıştı ancak helikopterle ulaşılamayacak kadar yüksekti.
Dağdan aşağı yuvarlandı
Böylece İsviçreli, Japon, Rus ve Tacik bilim adamlarından oluşan ekip Kon Çukurbaşı buzulunun alt kısmına yöneldi; bunun sonuçta çok verimli olduğu ortaya çıktı.
Tırmanışın, kayalık bir ay manzarası boyunca, dikenli buz denizini ve ardından Orta Asya’nın şaşırtıcı manzaralarıyla kubbeli zirvedeki karı geçerek aşamalı olarak yapılması gerekiyordu. Daha sonra, en derin iki çekirdek örneğini almak için buzu delmek bir hafta sürdü; sıcaklık geceleri eksi 18C’ye düştü.
Ekibin çekirdek örneklerini (yaklaşık 50 santimetre (20 inç) uzunluğunda düzinelerce buz silindiri) dikkatlice yüzeye getirmesi gerekiyordu.
Daha sonra numuneleri numaralandırdılar ve paketlediler, böylece dağdan aşağı buz kutularına taşınabildiler ve daha sonra dört tekerlekten çekişli araçlarla dağın daha aşağısındaki soğutmalı kamyonlara aktarıldılar.
Amerika Birleşik Devletleri’ndeki Ohio Eyalet Üniversitesi’nden paleoklimatolog Kutuzov, “İlk 50 metreyi bir günde tamamladık” dedi.
Ancak AFP’ye verdiği demeçte, yaklaşık 70 ila 80 metrede “çekirdek kalitesiyle ilgili sorunlar yaşamaya başladık” dedi.
İsviçre’deki Fribourg ve Zürih üniversitelerinde buzul bilimci olan keşif lideri Evan Miles, buzun birdenbire daha kırılgan, ele alınması daha zor ama aynı zamanda umut verici bir hal aldığını söyledi; bunun belki de bir değişim döneminin işareti olduğunu söyledi.
Buzda hiç bu kadar çok toz parçacığı görmemişlerdi, bu da sondajı yavaşlatıyordu.
Kutuzov, son üç ila beş metreye vardıklarında “koyu kahverengimsi, bir nevi sarımsı bir renk aldığını” ve bu durumun onlara potansiyel olarak çok farklı koşullar bulduklarını söylediğini söyledi.
30.000 yaşına kadar mı?
Miles, daha sonra “muhteşem olan son buz çekirdeğini de çıkardık” diye hatırladı. “Gerçekten sarı buz, çünkü içinde çok fazla tortu var. Bu bizim için gerçekten iyi bir işaret.”
Bölgede, Kırgızistan’daki 17.000 yıllık Grigoriev buz örtüsünün de aralarında bulunduğu çok eski buz örnekleri toplanmış durumda.
Tibet Platosu’ndaki Guliya’dan bir diğerinin daha da yaşlı olduğu tahmin ediliyor, ancak yaşı tartışmalı.
Ekim ayında Tacikistan’ın başkenti Duşanbe’de Miles, “Buzumuz çok daha soğuk ve muhtemelen Grigoriev’den daha yaşlı, bu da bize umut veriyor” dedi.
“Yalnızca laboratuvar analizleri bunu doğrulayacaktır, ancak çekirdeğin yalnızca bölge için değil, tüm bölge için (muhtemelen 20.000, 25.000 veya 30.000 yaşında) olağanüstü olacağını umuyoruz.”
Antarktika buz mağarası
Eski hava kabarcıklarını hapsettiği için buz, geçmişin atmosferine ve dolayısıyla kömür, petrol ve gazın endüstriyel olarak yakılmasından önceki sera gazı konsantrasyonlarına ilişkin tek iklimsel arşivdir. Grönland ve Antarktika buzullarından alınan kilometrelerce buz çekirdeği örnekleri sayesinde, iklimin 800.000 yıldır hiçbir zaman şimdiki kadar sıcak olmadığını biliyoruz.
Ancak Buz Hafızası başkanı Thomas Stocker, iki kutup arasında, insanların yaşadığı yerlerden, “iklim sisteminin doğal olarak nasıl değiştiğini gerçekten anlamak istediğimiz yerlerden” çok az fotoğraf çekildiğini söyledi.
Stocker, “çok özel bir yer… dünyanın çatısı” olan Pamir’in özellikle bilim adamlarını büyülediğini, çünkü burasının nemli havayı Avrupa’dan Hindistan yarımadasına yönlendiren iklimsel bir kavşak olduğunu söyledi.
Kon Çukurbaşı’nın antik buzunun bize geçmiş yılın karı, rüzgarı ve tozu hakkında anlatacakları, araştırmacıların, Güney Asya’daki yüz milyonlarca insanın bağlı olduğu günümüz musonlarının iklim değişikliği nedeniyle nasıl değişebileceğini anlamalarına yardımcı olabilir.
İşte bu nedenle Buz Hafızası, ikinci örnek çekirdeğin Alpler, And Dağları, Grönland ve diğer yerlerden gelenlerle birlikte Antarktika’daki Concordia Araştırma İstasyonu’ndaki eksi 50C sıcaklıktaki bir buz mağarasında depolanmasını finanse ediyor. Bu iklim kayıtları erimeden önce bu, “zamana karşı yarışın” bir parçası.
Bu, gelecekteki bilim adamlarının bugün sahip olduğumuzdan daha karmaşık yöntemler kullanarak onu inceleyebilecekleri anlamına geliyor.
İlk çekirdek yakında kuzey Japonya’daki Hokkaido Üniversitesi’nde moleküler analize tabi tutulacak. Yüzyıllar önce Pamir’e düşen kar taneleri sonunda eriyecek ve sırlarını açığa çıkaracak.
