Dünyanın dört bir yanında, en eski binalar genellikle yuvarlakken, daha sonra dikdörtgenler-ancak köşeli 12.000 yaşındaki binalar desene uymuyor
Dikdörtgen binalar yaklaşık 10.000 yıl önce, Türkiye’deki antik Çatalhöruk’un bu yeniden inşasında görüldüğü gibi yaygınlaştı.
Köşelere sahip binalar düşündüğümüzden çok daha derin bir geçmişe sahiptir ve köy yaşamının şafağından meraklı bir mimari gizeme beklenmedik bir bükülme ekler.
Arkeologlar uzun zamandır erken mimaride küresel bir eğilimin farkındalar. Güneybatı Asya’dan Amerika’ya kadar, en erken yerleşimler tipik olarak yuvarlak veya oval şekilli bir yer planına sahip binalar içeriyordu. Daha sonra, genellikle birkaç bin yıl sonra, bunlar görünüşe göre modadan çıktı ve yerini dikdörtgen yapılar aldı.
Ancak, dünyanın en eski yerleşimlerine ev sahipliği yapan Güney-Batı Asya’daki erken binaların analizi işleri karmaşıklaştırıyor. İsrail İbranice Kudüs Üniversitesi’ndeki Hadas Goldgeier, “Dikdörtgen (eğilim) turu geleneksel olarak düşünüldüğü kadar basit değil” diyor.
Goldgeier, arkeologların bina şeklini tanımlarken bir şeyleri aşırı basitleştirme eğilimi olduğunu, bu da düzensiz bir şekle sahip yapıların bile nitel bir anlamda yuvarlak veya dikdörtgen olarak sınıflandırılabileceği anlamına geliyor. Meslektaşları ile bunun yerine, Güneybatı Asya’daki 23 bölgede 118 erken bina şeklini analiz etmek için nicel bir yaklaşım kullandı, en büyüğü yaklaşık 14.000 yıl öncesine dayanıyor ve yaklaşık 10.000 yıl.
Analiz, en eski binaların evrensel olarak yuvarlak olmadığını ortaya koydu. Bunun yerine, gözyaşı, D-şekiller ve düzensiz pentagonlar dahil olmak üzere çeşitli şekillerde geldiler ve bazıları 90 derece köşeler içeriyordu. Bu yapıların en eskisi, yaklaşık 12.500 ila 12.000 yıl önce Natufians olarak bilinen insanlar tarafından inşa edildi. Bu, mimarlarının, dikdörtgen yapıların bölgedeki baskın stil haline gelmesinden yaklaşık 2000 yıl önce 90 derecelik köşeleri binalara dahil ettikleri anlamına geliyor.
Indiana, Notre Dame Üniversitesi Ian Kuijt, sonuçla tam olarak ikna değil. Birçok Natufian binasının açık havada değil mağaralarda olduğuna dikkat çekiyor. Sonuç olarak, mimarları genellikle binalarına mağara duvarları dahil ettiler. Kuijt, “Bir köşeniz varsa (mağara duvarında) onu kullanacaksınız” diyor.
Ancak Goldgeier bunun köşelerin erken görünümünü açıkladığını kabul etmiyor. “Mağaralarda inşa edilmiş bazı Natufian yapıları olsa da, kurallar değil” diyor.
Daha geniş soru, yuvarlaktan dikdörtgen binalara eğilimin neden var olduğudur. Kuijt, “Bu, oturduğum ve birçok farklı insanla konuştuğum bir şey” diyor.
Goldgeier, “Sebeplerin çoklu ve karmaşık olması muhtemeldir” diyor, küresel olarak bir yana, eğilimi bir bölgede bile açıklamanın zor olduğunu öne sürüyor.
Ancak Kuijt, en azından ilgili faktörler hakkında spekülasyon yapabileceğimizi düşünüyor ve özellikle biri ona önemli bir şekilde vuruyor: dikdörtgen binalar, yuvarlak olanlardan daha verimli ve ekonomik olabilir. Örneğin, bitişik iki dikdörtgen bina bir duvarı kolayca paylaşabilir, ancak yuvarlak binalar yapamaz. “Düzenli formlarla gittiğiniz anda, alan organizasyonu ve inşaatı bazı açılardan daha basit” diyor.
Bu nedenle, 90 derecelik köşeleri binalara dahil etmek, mimari tasarımın verimliliğini artırmak için küçük bir adım olarak görülebilir. Ancak Natufians’ın ortak duvarlarla hiçbir zaman dikdörtgen binalar inşa etmedikleri göz önüne alındığında, köşelerin potansiyel değerini takdir edememiş olabilirler.
Tur
İnsan Kökenleri: Neolitik ve Bronz Çağı Türkiye – Kalan Son Birkaç Yer
23 Mayıs ve 10 Eylül 2025
12 gün
