Kulağa distopik bilim kurgu gibi gelebilir ama anıları sorumlu bir şekilde nasıl yeniden şekillendireceğimizi keşfetmenin beyni içeriden iyileştirmemize yardımcı olduğunu söylüyor Steve Ramírez
Rahmetli laboratuvar ortağım Xu Liu ve ben, belirli bir anıyı depolayan beyin hücrelerini ilk kez aydınlattığımızda, bir düşüncenin hayata geri dönmesini izliyormuşum gibi hissettim. Bir farenin hipokampüsündeki bir dizi nöronu uyardık ve bu nöronların hafızanın veya engramın fiziksel temeli olduğunu varsaydık. Sinirbilimdeki en heyecan verici sınırlardan birine adım attığımızın farkında değildik: hafızanın kendisini düzenleme yeteneği.
“Hafıza manipülasyonu” tabiri kulağa uğursuz geliyor ve silinmiş geçmişlere ya da implante edilmiş yalanlara dair distopik vizyonları çağrıştırıyor. Ancak laboratuvarda gerçek daha yumuşak ve çok daha umut verici. Farelerde anıları açıp kapatmamıza izin veren aynı keşifler, travmatik anıların nasıl zayıflatılacağı, solmakta olan anıların nasıl güçlendirileceği ve anılarımızın taşıdığı duyguları yeniden nasıl dengeleyeceğimiz de dahil olmak üzere beyni içeriden nasıl iyileştirebileceğimizi öğretiyor.
Geçtiğimiz on yılda bu çalışma üç genel prensibi ortaya çıkardı. Birincisi, anılar depolanırken, hatırlanırken ve geri yüklenirken şekillendirilebilir. İkincisi, tek bir bölgeden ziyade beyin boyunca dağılmışlardır. Üçüncüsü, yapay olarak beyne kazınabilirler. Her prensip “belleği düzenlemenin” gerçekte ne anlama geldiğini yeniden çerçeveliyor.
Bir anı oluşturduğumuzda beyin hücreleri birlikte ateşlenir ve aralarındaki bağlantılar güçlenir. Bu süreç farklı uyarım modelleri ile geliştirilebilir veya zayıflatılabilir. İmplante elektrotlar veya manyetik darbelerle beyin uyarımı, sanal ortamlarda gezinmeyi iyileştirebilir. İlaçlar, hormonlar ve hatta biraz şeker bile beynin yeni deneyimleri dengeleme yeteneğini artırabilir. Egzersiz yeni nöronların büyümesini teşvik eder ve hipokampusun, beynin geri kalanının ve vücudun sağlığını iyileştirir. Aynı fikir tersten de çalışır. Bellek devreleri aşırı uyarılır ve belleğin gücü azalır; bu bağlantıları güçlendiren molekülleri bloke eder ve daha da zayıflar.
Anılar geri çağrıldığında da değiştirilebilir, bu da anıyı geçici olarak istikrarsızlaştırabilir ve yeniden saklanmadan önce bir fırsat penceresi açabilir. Terapistler fobiler veya travma ile yaşayan insanlara yardım ederken bu “yeniden konsolidasyon penceresini” zaten kullanıyorlar. Hayvan çalışmalarımızda, olumsuz anıların tekrar tekrar yeniden etkinleştirilmesi, duygusal yüklerini köreltmeye yetiyor. Dahası, sıkıntı sırasında olumlu anıların yeniden etkinleştirilmesi, olumsuz tonun tamamen silinmesine neden olabilir. Farelerde bir haftalık “pozitif hafıza yeniden aktivasyonu”, bir aydan fazla bir süre boyunca depresyon benzeri davranışları tersine çevirdi.
Anılar beyne yayıldığından son derece dayanıklıdırlar. Bir bölgenin hasar görmesi nadiren tüm deneyimi siler. Bunun yerine beyin, erişimi alternatif yollardan yeniden yönlendirebilir ve hafızanın birden fazla “taslağını” çağırabilir. Bu fazlalık, Alzheimer’ın tedavisi için umut sunuyor: Eğer bir anıya giden hala sağlam olan yolları güçlendirebilirsek, bir zamanlar kaybolduğu düşünülen kimlik parçalarını onarabiliriz. O halde hafıza manipülasyonu, kim olduğumuzu yeniden yazmakla ilgili değil; beyne kendisine geri dönen yeni yollar vermekle ilgilidir.
Bu fikir, kalp pillerinden organ nakline kadar her büyük tıbbi ilerlemenin bir zamanlar yaptığı gibi, etik kaygıları gündeme getiriyor. Çalışmamızın amacı, acıyı azaltmak ve böylece kolektif refahımızı iyileştirmektir: bir gazinin geçmişe dönüşün etkisini gevşetmesine, iyileşme sürecindeki birinin arzuyu tetikleyicisinden ayırmasına veya Alzheimer hastası birinin sevdiklerinin isimlerine tutunmasına yardımcı olmak.
Belleği sorumlu bir şekilde yeniden şekillendirmeyi öğrenmek iyileşmemize yardımcı olabilir ve beyin, anıları her yeniden ziyaret ettiğimizde zaten düzenler. Bugün bilim sadece kuralları öğrenmekten ibarettir. Ve Xu’yla ilgili anıların titreştiğini düşündüğümde bilim kurgu görmüyorum. Bilimsel bir gerçeği ve hatırlamanın zihne ilaç haline geldiği bir gelecek görüyorum.
Steve Ramírez Bir Hafıza Nasıl Değiştirilir: Bir sinir bilimcinin geçmişi değiştirme arayışı kitabının yazarıdır.
