Sporcuların yoğun antrenmanları ve fiziksel aktiviteleri sonrasında yaşadıkları kas-iskelet yaralanmaları tüm sporcuların deneyimlediği olumsuz durumlardır. Bu yaralanmalar sporcuların yaşam kalitelerini düşürüp spor kariyerlerini olumsuz etkileyebilmektedir. Spor yaralanmalarının sonrası için özenli bakım hizmetlerinden faydalanılsa da bu yaralanmaların önlenmesi en büyük strateji olacaktır çünkü yaralanmaların hangi spor dalında hangi anatomik bölgeler için daha olası olduğunu belirlemek ve buna göre hangi stratejilerin alınması gerektiğini bilmek önemlidir. Stephenson ve ekibi (2021) tarafından yapılan spor yaralanmalarını önleme stratejileri üzerine bir derleme çalışmasında genel spor yaralanmaları ve anatomik bölgeye özgü yaralanmalar ele alınmıştır.
Yapılan bu geniş çalışmada toplam 129 sistematik derleme incelenmiş ve spor branşı ile anatomik bölgelere göre tematik dağılım elde edilmiştir. Denge çalışmaları ile kuvvetlendirme egzersizleri ve çeviklik antenmanları egzersiz tabanlı müdahaleleri kapsamaktadır. FIFA 11+ gibi çok bileşeni olan önleme programları da yaralanma oranlarını önemli ölçüde azaltmaktadır. %30 ile %70 arasında değişen etki program kombinasyonalrının stratejilerinin önemli olduğunu göstermektedir. Günümüzde, bu tür bilimsel veriler yalnızca saha içi uygulamalarla sınırlı kalmayıp, spor analizi ve istatistik temelli platformlarda da değerlendirilmektedir. Örneğin, 1xbet giriş gibi spor odaklı çevrimiçi sistemler, kullanıcıların maç öncesi analizleri, takım bilgilerini ve oyuncu sağlığı verilerini takip etmelerine imkân tanıyarak spor deneyimini dijital alanda da derinleştirmektedir.
Yaralanmaların önlenmesi için ayrıca stres yönetimi ile zihinsel hazırlık stratejileri psikolojik müdahaleler olarak uygulanmaktadır. Bunun yanında ısınma ve soğuma ile stretching (esnetme) stratejileri de kullanılmaktadır. Ancak ısınma ve soğuma egzersizlerinin bazı durumlarda etkili bazen de etkisiz olduğu belirlenmiştir. Esnetme stratejisinin ise genel olarak etkisiz olduğu ancak bazı bireysel çalışmalarda sınırlı fayda sağladığı ifade edilmiştir.
Spor Branşına Özgü Önleme Stratejileri
Farklı spor dallarının özelliklerine göre kullanılan stratejiler etkililik düzeyine göre değişmektedir. Çok bileşenli FIFA 11+ ile Nordic Hamstring Exercise ve proprioseptif antrenmanlar özellikle futbol branşında çok etkili yaralanmalara karşı önleme programı olup özellikle alt ekstremite yaralanmalarını azaltmaktadır. Basketbol ve voleybol sporları içinse sıçrama ve iniş teknikleri eğitimi, denge tahtası uygulamaları ve kas kuvvetini artırıcı programlar ön plana çıkmakta, egzersiz tabanlı müdahaleler ise rugby ve Amerikan futbolunda temas kaynaklı yaralanmalar için önerilmektedir. Buz hokeyi gibi çarpışmalı oyunlarda sınırlandırılma gibi kuralların yaralanmaları azaltmada etkili olduğu gözlenmiştir. Ayrıca, modern sporun dijital ortamda da takip edilmesiyle birlikte, bazı kullanıcılar spor istatistiklerine mobil cihazlar üzerinden erişmek isteyen kullanıcılar, 1xbet apk gibi uygulamalar aracılığıyla analizlerini diledikleri yerden kolayca sürdürebilmektedir.
Anatomik Bölgelere Göre Önleme Stratejileri
Sporcu yaralanmalarının anatomik bölgelere göre ayrılması da yaralanma anında ve sonrasında uygulanacak stratejiler için çok önemli bir yaklaşımdır. Futbol maçlarındaki spor yaralanmalarında sıklıkla duyduğumuz ön çapraz bağ (ACL) yaralanmaları için örneğin nöromüsküler antrenmanlar en çok önerilen stratejiler arasındadır. Antrenmanların sıklığı ise haftada en az 2 kez olmak üzere 20 dakikadan fazla önerilen programlardan oluşmaktadır. Ayrıca kadın sporcular için özelleştirilmiş müdahale programlarının etkisinin daha iyi sonuçlar verdiği belirtilmiştir.
Yine çok yaygın olan ayak bileği yaralanmaları için kullanılan stratejiler ise denge egzersizleri ve ortopedik destek kullanımıdır. Ayak bileğinde esnetmenin etkisinin olmadığı; buna karşın tape ve brace uygulamalarının da burkulma sıklığını %60 oranında azalttığı belirlenmiştir. Hamstring bölgesi için ise çok bileşenli program olan Nordic Hamstring Exercise en çok kanıtlanmış yöntem olarak kullanılırken esnetme, manuel terapi ve masaj gibi müdahalelerin etkisinin zayıf veya belirsiz olduğu söylenebilir.
Kasık ve bel bölgesi için uygulanan müdahaleler için düzenli çekirdek bölgesi (core) egzersizleri koruyucu olabilmektedir. Omuz ve dirsek bölgeleri için kullanılan müdahaleler ise özellikle üst ekstremiteyi kullanan beyzbol gibi sporlarda özel geliştirilmiş programlardır.
Sonuç olarak, sporcu yaralanmalarının önlenmesinde en çok kullanılan stratejilerin egzersiz temelli müdahaleler olduğu ve nöromüsküler eğitim, çeviklik, denge, kuvvetlendirme ve plyometrik egzersizleri içeren bütüncül programların da sıklıkla kullanıldığı görülmüştür. Tüm bu müdahalelerin ise yaş, cinsiyet ve spor türü için bir farklılık gözetmediği ve olumlu sonuçlar sağladığı görülmüştür.
