Dünya her yıl geniş orman alanlarını tarım, ağaç kesimi, madencilik ve yangınlar nedeniyle kaybediyor; yalnızca 2024’te 20 milyon dönümden fazla, kabaca Güney Carolina büyüklüğünde.
Bu kötü bir haber çünkü tropik ormanlar özellikle yağış miktarını düzenliyor, bitki ve hayvan türlerini barındırıyor ve karbonu depolayarak gezegen için bir termostat görevi görüyor ve onu gezegeni ısıtacak atmosferden uzak tutuyor. Birleşmiş Milletler, ormansızlaşma ve ormanların bozulmasının küresel olarak toplam sera gazı emisyonlarının yaklaşık %11’ine katkıda bulunduğunu tahmin etmektedir.
Yıllar geçtikçe, ülkeler bu orman kaybını tersine çevirmeyi taahhüt etti ve birçok kuruluş, hükümet, Yerli ve yerel topluluk bu hedefleri ilerletmek için çok çalıştı. Çabalarının çoğu en azından kısmen başarılı oldu.
Örneğin Brezilya, Amazon’daki yasa dışı arazi temizliğinin ve ormansızlaşmanın azaltılmasına yardımcı olmak için eyalet ve ulusal düzeyde daha güçlü kolluk kuvvetlerine ve daha iyi izlemeye önem veriyor. Buradaki ormansızlaşma oranı 2023’ten 2024’e %31 düştü.
Hükümetlerden ve özel sektörden sağlanan fonlar, toplulukların halihazırda temizlenmiş olan arazileri onarmasına yardımcı oluyor. Çoğunlukla bu, meyve ve yemiş sağlayarak topluluklara ek ekonomik değer sağlayan yerli ağaç türlerinin dikilmesini içerir.
Diğer programlar, mevcut ormanların bakımı için arazi sahiplerine ödeme yapılması ve bu ormanların sağladığı faydalar gibi ekosistem hizmetlerine ilişkin ödemeler yoluyla ormanları korur. Bu programlar, ormanın zaman içinde korunduğuna dair doğrulanmış sonuçlara dayanarak hükümete, topluluğa veya arazi sahibine para sağlar.
Ancak bunlara ve diğer birçok çabaya rağmen dünya, tropik ormanları koruma konusundaki taahhütlerini yerine getiremiyor. Gezegen yalnızca 2024 yılında 6,7 milyon hektar tropik ormanı, yani yaklaşık 26.000 mil kareyi (67.000 kilometre kare) kaybetti.
Kanuni yaptırım tek başına yeterli değildir. Brezilya’da 2019’dan 2023’e kadar olduğu gibi yaptırımlar zayıfladığında, yasa dışı arazi temizliği ve orman kaybı yeniden artıyor. Ormanları ayakta tutmaları için toprak sahiplerine ödeme yapan programların da sakıncaları var. Araştırmalar, ödemelere uzun vadede devam etmezlerse ormansızlaşmayı yalnızca geçici olarak azaltabileceklerini gösterdi.
Sorun, ormansızlaşmanın genellikle mahsullere, sığırlara ve altın ve bakır gibi minerallere olan küresel talep gibi ekonomik faktörlerden kaynaklanmasıdır. Bu talep çiftçilere, şirketlere ve hükümetlere ormanları temizlemeye devam etmeleri konusunda önemli teşvikler sağlıyor.
Ormanları küresel olarak korumaya ayrılan para miktarı yılda yaklaşık 5,7 milyar ABD dolarıdır; bu, bankaların ve yatırımcıların ormansızlaşmaya yol açan şirketlere yatırdığı on milyarlarca doların çok küçük bir kısmıdır.
Basitçe söylemek gerekirse, ormansızlaşma sorununun boyutu çok büyüktür ve ormansızlaşmanın ekonomik etkenlerini veya nedenlerini gerçek anlamda tersine çevirmek için yeni çabalara ihtiyaç vardır.
Brezilya, tropik ormanları korumaya yönelik finansman miktarını artırmak amacıyla, yıllık BM iklim konferansı öncesinde 6 Kasım 2025’te Tropikal Orman Sonsuza Kadar Tesisi (TFFF) adı verilen küresel bir program başlattı. Tropikal ormanların korunması nedeniyle ülkelere tazminat ödemek için ülkelerden ve özel yatırımcılardan gelen parayı birleştiren yenilikçi bir yaklaşımdır.
Tropikal ormanların korunması da dahil olmak üzere iklim politikası geliştirme alanında çalışan bir çevre hukuku uzmanı olarak bu programın gerçekten umut verici olduğuna inanıyorum. Ancak paranın çevre için karşılığını verecek, yere daha yakın programlara ulaşmasını sağlamak için eyaletler ve iller getirerek bunu iyileştirmenin de mümkün olduğunu düşünüyorum.
Tropikal Orman Sonsuza Kadar Tesisi’ni farklı kılan nedir?
Tropikal Orman Sonsuza Kadar Tesisi, hem coğrafi hem de ekonomik ölçek meselesine odaklanarak ormansızlaşma sorununu çözmeyi amaçlıyor.
Birincisi, sonuçları daha küçük arazi sahibi düzeyinden ziyade tüm ülkeler genelinde ölçecek. Bu, ülkelerde ormansızlaşmanın daha geniş çapta azaltılmasına yardımcı olabilir ve halihazırda ormansızlaşmaya katkıda bulunan ulusal politikaları etkileyebilir.
İkincisi, milyarlarca dolar toplamayı hedefliyor. Bu, ormanların tarım, hayvancılık ve kereste için temizlenmesine yönelik ekonomik teşviklere karşı koymak açısından önemlidir.
Bu fonları toplamanın mekanizması ilgi çekicidir; Brezilya, başlangıçta ulusal hükümetlerden ve vakıflardan 25 milyar dolar, ardından yatırımcılardan 100 milyar dolar daha istiyor. Bu fonlar menkul kıymetlere yatırılacak (hisse senedi ve tahvil piyasalarını düşünün) ve bu yatırımların getirisi, yatırımcılara belirli bir yüzde ödendikten sonra başarılı orman koruması sergileyen ülkelere ödenecek.
Bu ülkelerin sonuç bazlı ödemelerini orman koruma girişimlerine yatırmaları, özellikle de en az %20’nin çabaları sayesinde toprakları genellikle en düşük ormansızlaşma oranlarına sahip olan yerel toplulukları ve Yerli halkları doğrudan desteklemesini sağlamak da dahil olmak üzere sahada koruma çalışması yapan toplulukları desteklemek için yatırım yapmaları beklenecektir.
Son olarak Tropikal Orman Sonsuza Kadar Tesisi, geçmişteki çabalar gibi bunun da sihirli bir değnek olmadığını kabul ediyor. Emisyonlarını düşürmesi gereken hükümetlere ve şirketlere karbon kredileri satarak ormanların korunması için para toplayan karbon piyasası yaklaşımları da dahil olmak üzere diğer program ve politikaları tamamlamak üzere tasarlanıyor.
Şu ana kadar tepkiler ne oldu?
Yeni orman yatırım fonu büyüklüğü, iddiası ve tasarımı nedeniyle ilgi görüyor.
Brezilya ve Endonezya, her biri 1 milyar dolar bağışlayarak katkıda bulunan ilk ülkeler oldu. Norveç 7 Kasım’da 3 milyar dolar ekledi ve diğer birçok ülke de bunu destekleme taahhüdünde bulundu.
Tropikal Orman Sonsuza Kadar Tesisi’nin 125 milyar dolarlık hedefine ulaşmak için hâlâ uzun bir yolu var, ancak 10-21 Kasım 2025’te Brezilya’da düzenlenecek BM iklim konferansı COP30 sırasında büyük olasılıkla ek taahhütler alacak. Dünya liderleri ve müzakereciler ilk kez Amazon’da buluşuyor.
Tropikal Orman Sonsuza Kadar Tesisi nasıl geliştirilebilir?
Tropikal Orman Sonsuza Kadar Tesisi’nin tasarımı, hem paranın nasıl toplandığı hem de paranın ulusal hükümetler aracılığıyla yönlendirilmesi açısından bazı eleştirilere maruz kaldı. Fonun tasarımı daha fazla yatırımcı çekebilecek olsa da, eğer yatırımları belirli bir yılda güçlü bir getiri sağlayamazsa, fon hiç para alamayabilir, bu da muhtemelen ormanları koruyan programlar ve topluluklar için beklenen ödemelerde bir boşluk bırakabilir.
Mevcut uluslararası finansman programlarının çoğu, Amazon Fonu ve BM’nin Küresel Çevre Fonu’nun yaptığı gibi yalnızca ulusal hükümetlere para sağlıyor. Bununla birlikte, ormansızlaşmayı azaltmaya yönelik politika yeniliklerinden uygulamaya ve icraya kadar pek çok fiili çalışma eyalet ve il düzeyinde gerçekleştirilmektedir.
Tropikal Orman Sonsuza Kadar Tesisi’nin uygulamasını iyileştirmenin bir yolu, ödemelerin nasıl kullanılacağına ilişkin kararlara eyalet ve eyalet düzeyindeki hükümetleri dahil etmek ve bu fonların kendi bölgelerinde eyleme geçen insanlara aktarılmasını sağlamak olacaktır.
11 ülkeden 45 eyalet ve ilden oluşan Valilerin İklim ve Ormanlar Görev Gücü, bu tavsiyenin nasıl dahil edileceği konusunda geri bildirimde bulunuyor.
Görev gücü, Tropikal Orman Sonsuza Kadar Tesisi gibi çabaları devlet ve topluluk düzeyindeki orman koruma girişimlerine bağlamaya yardımcı olabilecek ve böylece fonların orman koruma için karşılığını verebilecek projelere ulaşmasını sağlayacak Yeni Orman Ekonomisi için bir Plan geliştirdi.
Tropikal Orman Sonsuza Kadar Tesisi, küresel çapta eylemi hızlandırabilecek yenilikçi mekanizma türünün bir örneğidir. Ancak gerçekten başarılı olmak için eyalet ve eyalet hükümetleri, topluluklar ve sahada çalışan diğer kişilerle koordine edilmesi gerekecek. Dünyanın ormanları ve insanları buna bağlı.
